Istraživanja javnog mnjenja o stavovima građana Crne Gore o ratovima na prostoru bivše Jugoslavije govore da postoji nerazumijevanje o ulozi Crne Gore u ratovima devedesetih. Četvrtina ispitanih građana smatra da se Crna Gora branila u ratovima, 16 odsto mišljenja je da u ratovima nije učestvovala, a isto toliko njih da je bila agresor, dok su ostali mišljenja da je Crna Gora bila prisiljena da u ratovima učestvuje.

Kada je u pitanju suočavanje s prošlošću, izvršna direktorica Akcije za ljudska prava Tea Gorjanc Prelević smatra da bi prvi korak buduće vlasti trebalo da bude sačinjavanje strategije za suočavanje s prošlošću.

– Ta strategija bi trebalo da bude usmjerena na zadovoljenje prava žrtava na istinu o zločinima i sudbini nestalih, na pravdu u pogledu krivične odgovornosti, na naknadu štete i spomenike, ali koja bi pored toga obuhvatila i posebne mjere protiv ponavljanja zločina, u kakve spada npr. preispitivanje savremene istorije koja se uči u školama – kaže Gorjanc Prelević.

Da su ratni zločini nedovoljno i pogrešno procesuirani zaključak je i Evropske komisije koji se može pročitati u njenim godišnjim izvještajima o Crnoj Gori od 2013. do danas. Gorjanc Prelević smatra da je za zadovoljenje krivične pravde važno obezbijediti nadležnog državnog tužioca kome je stalo do istraživanja i procesuiranja ratnih zločina.

– Iako su mnoge žrtve dobile naknadu štete, nisu sve dobile obeštećenje koje zaslužuju, pretežno zbog vrlo restriktivnog tumačenja pravila o zastarjelosti potraživanja od strane Vrhovnog suda. Obeštećenje i preostalih žrtava ne bi predstavljalo znatno opterećenje za državni budžet – ističe Gorjanc Prelević.

Istraživanje javnog mnjenja o stavovima građana Crne Gore o ratovima na prostoru bivše Jugoslavije koje je objavila Akcija za ljudska prava govori da četvrtina ispitanika smatra da se Crna Gora branila u tim ratovima, 16 odsto je kazalo da u ratovima nije učestvovala, a isto toliko njih da je bila agresor, dok su ostali mišljenja da je Crna Gora bila prisiljena da u ratovima učestvuje. Gorjanc Prelević kaže da je za takvu diskrepancu zaslužna dominacija politke nad istorijskim činjenicama.

– Iako je predsjednik Đukanović svakako imao dobar razlog da 2000. godine izrazi žaljenje zbog napada na Dubrovnik, opet je forsirana neistina da Crna Gora zapravo i nije učestvovala u ratovima i da ih nije podržavala. Što se prije taj problem prevaziđe i istorijski udžbenici usklade s istorijskim činjenicama, to će i Crna Gora brže napredovati kao zrelo demokratsko društvo – kaže Gorjanc Prelević.

Početkom oktobra predsjednik Skupštine Crne Gore Aleksa Bečić otvorio je u Podgorici Informaciono-dokumentacioni centar u kojem su smještene sve dostupne građe u vezi sa ratnim zločinima tokom devedesetih, a gdje posjetioci mogu da pristupite raznim štampanim, elektronskim, audio i video materijalima koji se bave ovom tematikom. Predsjednik Skupštine istakao je važnost informativne i edukativne komponente IDC-a naročito zbog činjenice da su istraživanja javnog mnjenja pokazala da građani Crne Gore pokazuju „nizak nivo poznavanja i interesovanja za teme ratnih zločina koji su se dogodili tokom devedesetih godina“.

– Otvaranje Informaciono-dokumentacionog cenatra (IDC) podsticaj je pomirenju i saradnji, kao vrijednostima koje treba njegovati u cilju daljeg unapređivanja odnosa na području bivše Jugoslavije – poručio je Bečić na otvaranju Centra.

Informaciono-dokumentacioni centar nastao je u okviru projekta Inicijative mladih za ljudska prava – „Odgovornost za prošlost“, čiji je cilj istraživanje i dokumentovanje ratnih zločina koji su se dogodili tokom devedesetih na teritoriji Crne Gore.

– Pored publikacija i knjiga u IDC-u su dostupne i optužnice, presude, rješenja sudova, a sve u cilju boljeg upoznavanja javnosti sa širom slikom onog što se dešavalo u Crnoj Gori, a sa čime mnogi nisu upoznati. Centar je otvoren za sve posjetioce, a naročito su dobrodošli novinari, studenti, istraživači i svi oni kojima može poslužiti naša građa za njihove radove i istraživanja. Materijale iz Centra mogu koristiti i nadležni iz tužilaštva u slučajevima procesuiranja ratnih zločina – kazala je programska direktorica Inicijative mladih za ljudska prava Aleksandra Vukčević.

Na pitanje koji bi naredni koraci države trebalo da budu kada je tema „suočavanje s prošlošću“ u pitanju, Vukčević kaže da je ohrabrujuće to što ratni zločini ne zastarijevaju, te da bi najvažniji korak trebalo da bude ponovno otvaranje istraga i postupaka za njih.

– A to dalje znači i podizanje optužnica po komandnoj odgovornosti, saizvršilaštvu i pomoći učiniocu, što Crna Gora nije radila. Bitno je i da crnogorska javnost bude upoznata sa dešavanjim iz devedesetih i spremna da snosi odgovornost za njih. Zatim, obilježavanje tih dana i podizanje spomen obilježja u mjestima gdje su se ratni zločini dogodili bi takođe bio jedan značajan korak, ali i da u tim danima naročito vidimo kako političare, tako i predstavnike sudstva i tužilaštva – kazala je Vukčević.

Iz Inicijative mladih za ljudska prava kazali su da od Skupštine koja im je bila partner tokom osnivanja IDC-a očekuju da radi na ispunjenju dogovorenih obaveza, te da će nakon godinu dana od otvaranja Centra sva prikupljena građa i dostupan materijal preći u nadležnost Skupštine Crne Gore koja se obavezala da isti čuva i učini dostupnim svim zainteresovanim licima.

– To bi ujedno pokazalo i spremnost države da pokaže odgovornost prema ovoj važnoj temi i da samim tim započne proces suočavanja države sa ratnim nasljeđem iz devedesetih – zaključila je Vukčević.

Ovaj tekst je nastao u okviru projekta „Podrška EU integraciji u okviru pregovaračkih poglavlja 23 i 24” koji je podržan od Fonda braće Rokfeler. Stavovi izneseni u ovom tekstu ne moraju odražavati mišljenje donatora koji je podržao projekat.

Milica Đokđurić

Foto: Građanska alijansa

Tekst je objavljen na portalu FOS media